Inleiding
Alpha-1 antitrypsine deficiëntie, of alpha-1, is een erfelijke, genetische aandoening die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Ze wordt gekenmerkt door een verlaagde bloedspiegel van een bepaald eiwit dat alpha-1 antitrypsine heet, afgekort als AAT, A1AD, AAD. Vrijwel alle alpha-1-antitrypsine in het bloed wordt in de lever geproduceerd. Bij personen met alpha-1 zijn de verlaagde gehalten aan alpha-1 het gevolg van anomalieën in het AAT-gen. Deze afwijking zorgt ervoor dat de AAT slecht functioneert, slecht geproduceerd wordt of, wat het meest voorkomt, slecht wordt vrijgegeven door de levercellen.
Alpha-1 (antitrypsine deficiëntie) is geen ziekte. Ze kan beter omschreven worden als een aandoening of afwijking die het risico op het ontwikkelen van een ziekte verhoogt, in het bijzonder van de longen en de lever. Om geclassificeerd te worden als iemand met alpha-1 moet een persoon twee abnormale AAT-genen erven: een van beide ouders. Personen die één abnormaal AAT-gen en één normaal AAT-gen bezitten, worden ‘dragers’ genoemd.
Vele van de risicofactoren die bij alpha’s tot ziekten kunnen leiden, zijn bekend, en het beheersen van deze risicofactoren is een van de belangrijkste manieren waarop personen met alpha-1 de kwaliteit van hun leven rechtstreeks kunnen beïnvloeden. Recentelijk is het bewustzijn toegenomen van het feit dat personen die als dragers van het alpha-1 gen geïdentificeerd zijn, eveneens een verhoogd risico kunnen lopen om een ziekte te ontwikkelen. Hierdoor is het ook voor deze groep zeer belangrijk om contact met risicofactoren zoveel mogelijk te beperken.
De ernst van alpha-1 staat in verhouding tot het type van de geërfde alpha-1-genen. Middels een systeem dat ‘pi-typering’ wordt genoemd, zijn diverse types AAT-genen geïdentificeerd en benoemd, waardoor ieder type bestudeerd en geëvalueerd kan worden. Zo stellen bijvoorbeeld de AAT-genen Z en Null twee pi-types voor die dikwijls met ernstige AAT-deficiënties geassocieerd worden. Een ander type AAT-gen, het pi-type F, produceert een vorm van alpha-1 waarbij het gehalte aan AAT in het bloed normaal is, maar de AAT niet naar behoren functioneert. Interessant genoeg zijn er tevens afwijkingen aan het AAT-gen die noch de bloedspiegel van het AAT-eiwit beïnvloeden, noch hoe de AAT functioneert.
Wat is AAT?
AAT is een belangrijk eiwit. Alpha-1 wordt bepaald door een ongepaste hoeveelheid of een slecht functioneren van dit eiwit. Om alpha-1 en de daarmee gepaard gaande ziektes beter te begrijpen, is het nuttig dit eiwit en zijn effecten op het lichaam gedetailleerder te bekijken.
AAT, of Alpha-1 Antitrypsine, is een eiwit dat hoofdzakelijk in de lever wordt aangemaakt. Vaak wordt ernaar verwezen als ‘alpha-1-proteïnaseremmer’ of ‘aPi’. De functie van AAT bestaat eruit de weefsels van het lichaam te beschermen tegen beschadiging door proteolytische enzymen — dit zijn substanties die eiwitten afbreken. Wanneer het lichaam aan bepaalde invloeden zoals bacteriën en virussen wordt blootgesteld, wordt het ontstekings- en immuunsysteem geactiveerd. Dit verzendt signalen naar witte bloedcellen en andere cellulaire componenten om verzamelen te blazen en de invallende actoren te vernietigen. Eén type witte bloedcel, de neutrofiele granulocyt, is een van de eerste verdedigers bij dit proces, en die is belangrijk wegens zijn capaciteit om vreemde indringers op te eten. Neutrofielen gebruiken een verscheidenheid aan proteolytische enzymen ter verdediging van het lichaam. Een hiervan heet ‘neutrofiel elastase’(NE).
Normaliter bestaat er in het lichaam een evenwicht tussen AAT en neutrofiel elastase. Bij alle personen bestaat de normale functie van AAT erin de weefsels van het lichaam tegen proteolytische enzymen te beschermen, in het bijzonder tijdens ontsteking. Bij personen met lage gehalten aan AAT is deze bescherming aanzienlijk verminderd, hetgeen verklaart waarom personen met alpha-1 vatbaarder zijn voor bepaalde ziekten.
Het is bekend dat de longen en lever risico op schade lopen bij personen met alpha-1. Mensen die ziektes ontwikkelen, krijgen dikwijls de diagnose emfyseem, een aantastende ziekte van de longblaasjes, of cirrose, beschadiging van levercellen met littekens. Necrotiserende panniculitis, een ontstekingsaandoening van de huid, en vasculitis, een ontsteking van de bloedvaten, zijn andere aandoeningen die eveneens met alpha-1 zijn geassocieerd. Letsel aan de longen, huid en bloedvaten schijnt verband te houden met de vernietiging van een eiwit dat als ‘elastine’ bekendstaat.
AAT in de longen
Het eiwit elastine verleent, zoals zijn naam aangeeft, de elastische eigenschappen aan de weefsels van het lichaam — de mogelijkheid om uit te rekken en vervolgens weer naar de normale staat terug te keren. Weefsels die zeer rijk aan elastine zijn omvatten de huid, bloedvaten en longen. Het normale functioneren van de longen lijkt in het bijzonder afhankelijk te zijn van de aanwezigheid van elastine. Bij personen die ten gevolge van alpha-1 een longziekte ontwikkelen, is de normale balans tussen AAT en neutrofiel elastase niet aanwezig. Ten gevolge hiervan worden de schadelijke effecten van neutrofiel elastase niet tegengehouden, hetgeen vernietiging van de alveoli kan brengen, de alveolie zijn de wanden van de longblaasjes. Deze aandoening wordt emfyseem genoemd. Er kan eveneens schade berokkend worden aan de elastische vezels die de luchtwegen openhouden, hetgeen tot obstructie van de luchtwegen leidt (COPD). Bij sommige personen kunnen de luchtwegen zelf beschadigd worden, wat tot letsels aan de luchtpijpvertakkingen leidt, hetgeen bekendstaat als bronchiëctasie. Onder personen met alpha-1 worden deze longziekten hoofdzakelijk bij volwassenen waargenomen.
AAT in de lever
In de lever worden de letsel mechanismen niet zo grondig begrepen als die welke tot longschade leiden. Er wordt aangenomen dat het abnormale AAT-eiwit dat in de levercellen is opgeslagen bij sommige personen tot leverschade leidt. De met alpha-1-cirrose geassocieerde leverziekte kan bij borelingen, kinderen of volwassenen optreden.
Hoeveel mensen hebben alpha-1?
Onder de bevolking heerst een algemeen gebrek aan kennis omtrent Alpha-1, evenals onder mensen van de medische gemeenschap. Onderzoeken hebben aangetoond dat, zodra een patiënt met Alpha-1 symptomen ontwikkelt, er gemiddeld zeven jaar en consultaties van vijf verschillende artsen verstrijken voordat de diagnose alpha-1 wordt gesteld. Aangezien met alpha-1 geassocieerde ziekten, zoals emfyseem en levercirrose, dikwijls geïdentificeerd worden als ‘zelf veroorzaakt’ door het roken van sigaretten en alcoholmisbruik, wordt de diagnose alpha-1 geregeld over het hoofd gezien.
Alpha-1 wordt dikwijls als een uiterst zeldzame aandoening beschouwd. In werkelijkheid behoort ze tot de frequentste genetische aandoeningen waarmee personen in Europa en de Verenigde Staten te maken krijgen en wordt ze in nagenoeg alle populaties overal ter wereld waargenomen. In Nederland staan inmiddels 700 patiënten geregistreerd in het Alpha-1 International Registry (AIR). Voor Nederland wordt deze database bijgehouden door het Leids Universitair Medisch Centrum onder leiding van arts/onderzoeker Dr. J. Stolk.
Alpha-1 kan een hoge tol eisen van personen, hun gezinnen en de maatschappij. Wanneer alpha-1 ziekte veroorzaakt, treft het dikwijls babies, kinderen of volwassenen in de bloei van hun leven. Het spaargeld van gezinnen kan gedecimeerd worden, dekking door verzekering kan lastig te verkrijgen zijn (zowel ziekteverzekering als levensverzekering) en het potentiële inkomen van de getroffen alpha-1 patiënt kan aanzienlijk gereduceerd worden. De dynamiek van het gezin kan in het gedrang komen door de belasting door chronische ziekte, het schuldgevoel dat gepaard gaat met het doorgeven van een erfelijke ziekte aan je kinderen, alsook door financiële stress.
Medische disclaimer
Deze website is bedoeld om de relatie die bestaat tussen u en uw arts te ondersteunen, niet om deze te vervangen. Het is niet de bedoeling van Stichting Alpha-1 Nederland om specifieke medische adviezen te verstrekken, maar om de Nederlandse Alpha-1 gemeenschap van informatie te voorzien om hun gezondheid en hun gediagnosticeerde aandoening beter te begrijpen. Stichting Alpha-1 Nederland zal nooit specifieke medische adviezen verstrekken, Alpha-1 Nederland spoort u aan om een gekwalificeerde arts te raadplegen omtrent alle vragen die u heeft aangaande uw persoonlijke medische situatie.